فرهنگ تشبیه در قصاید امیری فیروزکوهی (جلد اول)

از آنجایی که تشبیه مهمترین ابزار علم بیان به شمار می رود، شاعران به مدد این علم توانسته اند، دنیای بیرونی خود را با لطافتی خاص به قلم آورند. اشعار امیری فیروزکوهی نیز متأثر از احوال و اوضاع اجتماعی زمان خود است. به وضوح می توان گلایه از روزگار، غم، درد و پیری را در اشعار وی مشاهده کرد که با وجود سن جوانی غم و اندوه را محور اصلی اشعار خود قرار داده است. مشبه مفرد پایه و اساس ساده ترین تشبیهات است، لذا در اکثر متون بیشتر از این گروه مشبه استخراج می شود. در اشعار امیری نیز مشبه مفرد با تعداد 184 بیشترین کاربرد را داشته است. پس از آن مشبه های مقید است که با تعداد 51 از کل مشبه را به اختصاص داده است. این مشبه ها به صورت مقید به صفت یا اضافه بکار رفته اند. مشبه های مرکب 3 مشبه از کل مشبه ها را بر می گیرند. مشبه به مفرد با تعداد 152 مورد بیشترین کاربرد را در میان مشبه به های بکار رفته داشته است. در برابر مشبه به های مفرد، مشبه های مفرد بیشتر و در برابر مشبه به های مقید، مشبه های مقید با تعداد کمتری دیده می شود. در عوض بین کاربرد مشبه و مشبه به مرکب تعادل برقرار است؛ چرا که اصولاً مشبه و مشبه به مرکب با هم بکار رفته و تشکیل تشبیه مرکب را می دهند. امیری فیروزکوهی برای بیان بهتر مقصود خود، سعی می کند مسائل و مطالب پیچیده را با تشبیه های حسی بیان نماید و مخاطب عام را تا آنجا که می تواند با خود همراه سازد. در این بین مشبه های حسی با تعداد 167 و مشبه های عقلی با تعداد 71 بکار رفته است. با توجه به هدف تشبیه که برای تبیین مسائل سنگین و آسان تر نمودن آن به کار می رود، بدیهی است که امور حسی بسیار قابل درک تر از امور عقلی هستند و بر همین اساس تشبیه عقلی به حسی یکی از رایج ترین تشبیهات است. مشبه به حسی در جلد اول اشعار امیری فیروزکوهی با 210 مورد بیش از مشبه به عقلی با 28 مورد بکار رفته است. کلماتی که امیری برای مشبه به های خود در نظر گرفته نیز جای تعمق و بررسی دارد. این دسته از کلمات همه پدیده های طبیعی از آب، باد، خاک، آتش گرفته تا آفتاب، ماه، گل و گیاه و حتی حیوانات و سنگ را شامل می شود. در رابطه با وجه شبه ها نیز چنانچه در جمله محذوف باشد، ذهن برای یافتن آن تلاش بیشتری می کند و شعر به هدف خود که تکاپوی هر چه بیشتر ذهنی است، نزدیک تر می شود. هر چه از آغاز دوران ادبی به سمت حاضر پیش می آییم، به تعداد تشبیهات با وجه شبه محذوف(مجمل) افزوده می شود. در اشعار امیری نیز تشبیه مجمل که دارای بار ارزشی بیشتر است، افزایش یافته و تقریباً با 175 مورد سه برابر تشبیهات مفصل با 63 مورد است. نسبت کاربرد اضاف? تشبیهی در ابیات تشبیه دار 34 بیت و بلیغ اسنادی 10 بیت از 44 بیت تشبیه بلیغ را به خود اختصاص داده است. کاربرد تشبیهات موکد با 164 مورد نسبت به مرسل با 74 مورد تقریباً دو برابر است. ادات تشبیه بکار رفته، بیشتر شامل «چو» و «چون» می باشد. از آنجا که بخشی از وجه شبه ها محذوف است، ممکن است، وجه شبهی از نظر شاعر متعدد باشد ولی ما فقط یک وجه شبه آن را دریابیم و یا بلعکس. همینطور در مورد وجه شبه های مرکب نیز این موضوع صدق می کند. در اشعار امیری فیروزکوهی 165 وجه شبه مفرد، 54 وجه شبه متعدد و 3 وجه شبه مفرد بکار رفته است. در جلد اول اشعار امیری 31 وجه شبه دوگانه و 3 تشبیه تمثیل بکار رفته است. امیری مانند دیگر پیروان سبک صائب(اصفهانی)سرشار از نازک خیالی ها و مضمون آفرینی است به همین دلیل تعداد تشبیهات فنی او نیز اندک است. در اینجا 10 تشبیه جمع، 2 تشبیه ملفوف و 3 تشبیه مفروق دیده می شود. امیری در کاربرد تشبیهات مفهومی نیز تلاش زیادی از خود نشان نداده است. در اینجا 2 تشبیه مشروط و 2 تشبیه تفضیل بکار رفته است.